Tới Tết Giáp Thìn 2024 này, bài Thơ chúc tết Xuân Kỷ Dậu - 1969 tròn 55 năm. Bài thơ chúc Tết xuân Kỷ Dậu 1969 được xem như là bài thơ di chúc, bài thơ cuối cùng của Người trước lúc đi xa. Bài thơ vừa mang tính triết lý, tính thực tiễn; vừa là phương châm hành động cách mạng; vừa là lời hiệu triệu mà lại thể hiện được tư tưởng, tình cảm và sự tiên đoán tài tình về ngày thống nhất đất nước.

Sinh thời, Bác Hồ có 22 bài thơ chúc tết đồng bào ta. Trừ bài thơ chúc tết đầu tiên viết năm 1942 dưới Mặt trận Việt Minh, còn 21 bài thơ chúc tết còn lại, Bác viết với cương vị Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hoà để gửi đồng bào cả nước.

Thơ chúc Tết Xuân Ký Dậu 1969 là một trong ba bài thơ chúc tết của Bác được viết bằng thể lục bát truyền thống, số còn lại viết theo thể thơ tự do, trừ bài lục bát biến thể. Với bố cục chặt chẽ, vừa tổng kết được tình hình quá khứ, dự đoán cho tương lai, khẳng định lại mục đích chiến đấu vì độc lập, vì tự do và thống nhất đất nước của nhân dân ta, cùng việc vạch ra chiến lược đánh địch...bài thơ sử dụng thể thơ lục bát hết sức nhuần nhuyễn.

Nội dung bài thơ chúc tết của Bác thường có các phần: tổng kết tình hình năm qua, nhận định tình hình sắp tới, chúc mừng đồng bào nhân dịp xuân về và kêu gọi đoàn kết, thi đua để hoàn thành tốt nhiệm vụ... Lời thơ giản dị dễ hiểu là mục đích của Bác, như hai câu kết trong thơ mừng xuân 1964, Bác viết:

Mấy lời thân ái, nôm na

Vừa là kêu gọi, vừa là mừng xuân.

Bài Thơ chúc tết xuân Kỷ Dậu - 1969 gồm sáu câu lục bát:

Năm qua thắng lợi vẻ vang

Năm nay tiền tuyến chắc càng thắng to

Vì độc lập, vì tự do

Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào

Tiến lên! Chiến sĩ, đồng bào.

Bắc – Nam sum họp xuân nào vui hơn.

 "Năm qua thắng lợi vẻ vang" là Bác nhắc tới Tổng tiến công Mậu Thân năm 1968, quân ta đã đánh vào các dinh luỹ kiên cố nhất của giặc ở các thành phố lớn và ngay cả toà Đại sứ Mỹ chính giữa Sài Gòn, làm cho đế quốc Mỹ và tay sai vô cùng hoang mang và lo sợ. Với cuộc thử sức và đà thắng lợi đó, Bác tin tương lai "chắc càng thắng to". Và đúng như vậy, từ năm 1969 trở đi, phong trào đấu tranh giải phóng miền Nam mỗi năm một phát triển mạnh, và đến mùa xuân năm 1975 đã thắng lợi hoàn toàn.

Bác nhắc lại mục đích chiến đấu hết sức thiêng liêng của dân tộc ta là "vì độc lập, vì tự do". Bác luôn coi rằng, với đất nước, con người, độc lập, tự do là cái quý nhất. Từ những năm bị giam trong nhà tù Tưởng Giới Thạch, Bác đã từng viết:

Trên đời ngàn vạn điều cay đắng

Cay đắng chi bằng mất tự do.

Và khi với cương vị Chủ tịch nước kêu gọi đồng bào cả nước chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược, Bác đã nêu lên chân lý: "Không có gì quý hơn độc lập, tự do". Trong bài thơ chúc tết này, Bác còn chỉ ra đánh cho "Mỹ cút" trước để "nguỵ nhào" sau. Đó là một chiến lược hết sức quan trọng của người lãnh đạo "biết địch, biết ta". Và thực tế quân, dân ta đã làm đúng như điều Bác dạy: sau những thất bại quá nặng nề, lính Mỹ buộc phải rút về nước. Nhiệm vụ "đánh cho Mỹ cút" của quân và dân ta đã hoàn thành. Và khi đó chuyện "nguỵ nhào" là tất yếu, sớm muộn chỉ còn ở thời gian.

Như trên đã nói, phần kết bài thơ chúc tết của Bác thường là lời kêu gọi, nhưng nội dung kêu gọi tuỳ thuộc vào gian đoạn lịch sử. Ở bài thơ chúc tết xuân Tân Mão - 1951, Bác kêu gọi:

Xuân này kháng chiến đã nǎm xuân
Nhiều xuân thắng lợi càng gần thành công
Toàn hǎng hái một lòng
Thi đua chuẩn bị tổng phản công kịp thời.

Khi bước vào chiến dịch thu đông năm 1953 – 1954, Bác Hồ đã có bài thơ mừng xuân Giáp Ngọ năm 1954:

Quân và dân ta nhất trí đoàn kết,
Kháng chiến kiến quốc nhất định hoàn toàn thắng lợi.

Lời thơ chúc Tết xuân Giáp Ngọ của Bác Hồ đã trở thành hiện thực, nên đến ngày 7 tháng 5 năm 1954 chiến dịch Điện Biên Phủ thắng lợi. Hiệp định Giơnevơ năm 1954 đã ký kết, chấm dứt 9 năm kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp. Hòa bình lập lại trên miền Bắc nước ta. Miền Nam còn phải tiếp tục đấu tranh chống đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai.

Đến xuân Bính Thân năm 1956, Bác Hồ đã làm bài thơ mừng xuân để nhắc nhở đồng bào, chiến sỹ cả nước:

Thân ái mấy lời chúc Tết
Toàn dân đoàn kết một lòng
Miền Bắc thi đua xây dựng
Miền Nam giữ vững thành đồng
Quyết chí, bền gan phấn đấu
Hoà bình, thống nhất thành công.

Khi nước nhà tạm thời chia cắt, lời kêu gọi của Bác bao giờ cũng hướng tới thống nhất đất nước, như Thơ chúc tết xuân Canh Tý - 1960:

Cả nước đồng lòng, hăng hái tiến lên

Thống nhất nước nhà Bắc, Nam vui vẻ!

Nhưng những lời kêu gọi ấy chưa bao giờ thống thiết, thúc giục như hai câu kết trong bài thơ chúc tết cuối cùng năm 1969 này:

Tiến lên, Chiến sĩ, đồng bào

Bắc – Nam sum họp, xuân nào vui hơn!

Bác đọc bài thơ này vào giao thừa năm 1969; Trong thơ sẵn nhạc, trong nhạc như có tiếng kèn đồng xung trận và ngay sau đó bài thơ được nhạc sĩ Huy Thục phổ nhạc. Mỗi người dân, người lính như có thêm sức mạnh và tin tưởng ngày thống nhất, ngày "Bắc Nam sum họp" đã đến gần.

Bài thơ chúc Tết cuối cùng của Bác Hồ đã động viên toàn Đảng, toàn dân ta anh dũng đấu tranh chống đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; Thực hiện lời Di chúc trong thơ của Bác, Đảng ta đã lãnh đạo sự nghiệp thống nhất năm sau thắng lợi càng to hơn năm trước. Năm 1972, sau chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không”, đế quốc Mỹ phải ký Hiệp định Paris rút toàn bộ quân Mỹ ra khỏi miền Nam, rồi đến Đại thắng mùa xuân năm 1975 mang tên “Chiến dịch Hồ Chí Minh” giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

Gần 55 năm Bác đi xa, mỗi độ tết đến xuân về, chúng ta không còn được nghe lời thơ chúc tết ấm áp của Bác gửi đồng bào, chiến sĩ cả nước cũng như kiều bào ở nước ngoài; cùng với Di chúc, những tác phẩm thơ văn của Bác để lại là tài sản vô giá đối với dân tộc ta, nhất là năm nay 2024, khi bài thơ chúc tết cuối cùng của Bác tròn 55 tuổi, chúng ta đọc lại từng câu, ngẫm nghĩ và cảm nhận những bài thơ chúc Tết năm nào của Bác vẫn còn vang vọng đến hôm nay.

Ngày nay, trong sự nghiệp đổi mới, đất nước ta đang từng bước chuyển mình theo con đường Bác Hồ đã chọn, thực hiện khát vọng cao đẹp của Người “vì độc lập, vì tự do”, xây dựng nước nhà ngày càng “to đẹp hơn, đàng hoàng hơn”.

Đăng trên Tạp chí Văn hoá Quân sự